ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن
ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ1395/3/15 :
ﺳﺎل ﺳﻲ و ﭼﻬﺎرم/ﺷﻤﺎرهي /393ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ ﻣﺎه 1395
ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش1395/5/3 :
ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ Anthropomorphic
وﻳﺪا رﺿﺎﻳﻲ ،1دارﻳﻮش ﺷﻬﺒﺎزي ﮔﻬﺮوﻳﻲ ،2ﺷﻬﺮام ﻣﻨﺎدي ،3ﻣﺤﺴﻦ ﺻﺎﺋﺐ
4
ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭼﻜﻴﺪه ﻣﻘﺪﻣﻪ :درﻳﺎﻓﺖ دز ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻴﻤﺎر ،ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ دارد .ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ،از ﺷﻴﻮهﻧﺎﻣﻪي TECDOC1583اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز دﻗﻴﻖ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎر و ﺗﻄﺒﻴﻖ آن ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ واﻗﻌﻲ ﺑﻮد. روشﻫﺎ :در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،ﺗﻮزﻳﻊ دز ﺑﺮاي ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺗﻚ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ،ﭼﻨﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ و ﭼﻨﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن TiGRTاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ) (Anthropomorphicدر ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪ. ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ :ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻴﻮهﻧﺎﻣﻪي ،TECDOC1583ﻫﻤﻪي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪ ،اﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﭘﻨﺠﻢ آزﻣﻮن ،درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در رﻳﻪ 4/3 ،درﺻﺪ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف 0/3درﺻﺪ ﺑﻮد .در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺷﺸﻢ آزﻣﻮن ،درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم 5/7درﺻﺪ و اﺧﺘﻼف آن 2/7درﺻﺪ ﺑﻮد. ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي :ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮاﻛﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ در ﺑﺎﻓﺖ رﻳﻪ ،ﺧﻄﺎي ﻧﺮماﻓﺰار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن آن اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،درك و ﻓﻬﻢ ﻛﺎرﺑﺮان از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي (TPS) Treatment planning softwareاﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي دارد .در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ،ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺮماﻓﺰار اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮد ،ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت در راهاﻧﺪازي دﺳﺘﮕﺎه دوﺑﺎره ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد و ﻣﻘﺎدﻳﺮ دزﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ و ﻧﻴﺰ در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه ﺷﺘﺎب دﻫﻨﺪه ،ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ. واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي :ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ،Treatment planning software ،TiGRT ،ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دزAnthropomorphic ،
ارﺟﺎع :رﺿﺎﻳﻲ وﻳﺪا ،ﺷﻬﺒﺎزي ﮔﻬﺮوﻳﻲ دارﻳﻮش ،ﻣﻨﺎدي ﺷﻬﺮام ،ﺻﺎﺋﺐ ﻣﺤﺴﻦ .ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ .Anthropomorphicﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن 1395؛ 908-913 :(392) 34
ﻣﻘﺪﻣﻪ
ﺑﺎ ± 5درﺻﺪ را در ﺗﺎﺑﺶ دز در ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ).(5-7
در ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ،ﺳﺮﻃﺎن ﻳﻜـﻲ از ﻋﻮاﻣـﻞ اﺻـﻠﻲ ﻣـﺮگ و ﻣﻴـﺮ در ﺟﻮاﻣـﻊ
در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ،ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز دﻗﻴﻖ درﻳﺎﻓﺘﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي و ﺗﻄﺒﻴـﻖ
ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ) .(1در ﻣﻴﺎن روشﻫـﺎي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﺮاي
آن ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ واﻗﻌﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﺖ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣـﺎن ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ،از
درﻣﺎن ﺳﺮﻃﺎن ،ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ) .(1در اﻳـﻦ
ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻄﺮح در ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ).(6
روش ،دزﻳﻤﺘﺮي ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺑﺴـﻴﺎر ﺣـﺎﻳﺰ اﻫﻤﻴـﺖ اﺳـﺖ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪي
اﺳﺘﻔﺎدهي وﺳﻴﻊ از ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ،ﻛﺎرﺑﺮ را وادار ﺑﻪ اﺳـﺘﻔﺎده
ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺎﺑﺶ دﻗﻴﻖ دز ﺑـﻪ ﺣﺠـﻢ ﺳـﺮﻃﺎﻧﻲ در ﺑﺎﻓـﺖ اﺳـﺖ
از ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ) QAﻳﺎ (Quality assuranceﻧﺮماﻓﺰار ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ).(8
) .(2-3اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ 10-15درﺻـﺪ ﻛـﺎﻫﺶ در دز درﻳـﺎﻓﺘﻲ،
دﻗﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي دز و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﻃﻤﻴﻨـﺎن از
ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺎﻧﺲ درﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺰان 2-3ﺑﺮاﺑﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ) .(4ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮن
درﻳﺎﻓﺖ دز ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﻣﻮر و درﻳﺎﻓﺖ ﺣﺪاﻗﻞ دز ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪي ﺑﺎﻓـﺖﻫـﺎي
ﺑــــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــــﻲ واﺣــــﺪﻫﺎ و اﻧــــﺪازهﮔﻴــــﺮي ﭘﺮﺗــــﻮ ) ICRUﻳــــﺎ
ﺣﺴﺎس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ) .(9در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳـﻲ ﺑﻬﺘـﺮ از ﺷـﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪي
،(International commission on radiological unitsدﻗﺘـﻲ ﺑﺮاﺑـﺮ
TECDOC1583و ﻓـــﺎﻧﺘﻮم ﻧـــﺎﻫﻤﮕﻦ ﻣﺸـــﺎﺑﻪ Anthropomorphic
-1داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ،ﮔﺮوه ﻓﻴﺰﻳﻚ ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﻜﺪهي ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن ،اﺻﻔﻬﺎن ،اﻳﺮان -2اﺳﺘﺎد ،ﮔﺮوه ﻓﻴﺰﻳﻚ ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﻜﺪهي ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن ،اﺻﻔﻬﺎن ،اﻳﺮان -3ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ،ﺑﺨﺶ رادﻳﻮﺗﺮاﭘﻲ ،ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪا )ع( ،داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن ،اﺻﻔﻬﺎن ،اﻳﺮان -4داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي ،ﮔﺮوه ﻓﻴﺰﻳﻚ ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﻜﺪهي ﭘﺰﺷﻜﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن ،اﺻﻔﻬﺎن ،اﻳﺮان Email:
[email protected]
ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي ﻣﺴﺆول :دارﻳﻮش ﺷﻬﺒﺎزي ﮔﻬﺮوﻳﻲ
908
ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل / 34ﺷﻤﺎرهي /393ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ 1395 www.mui.ac.ir
وﻳﺪا رﺿﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎران
ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ
اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ) .(1ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪه ) TiGRTﺳـﺎﺧﺖ
ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﺷﺘﺎب دﻫﻨﺪهي ﺧﻄﻲ زﻳﻤﻨﺲ )ﺳـﺎﺧﺖ ﻛﺸـﻮر آﻟﻤـﺎن( و
ﺷﺮﻛﺖ ،Linatechآﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﻮد.
وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺎﻧﺒﻲ )وج ،ﺷﻴﻠﺪ( ﺑـﺮ روي ﻓـﺎﻧﺘﻮم Anthropomorphicﻣـﻮرد
ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ راهاﻧﺪازي ﻳﻚ ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣـﻲ درﻣـﺎن،
اﺳﺘﻔﺎده ،اﺟﺮا و ﻣﻘﺪار دز اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ .ﺷﻤﺎي ﻓﺎﻧﺘﻮم ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده در
ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ آن از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺻـﺤﺖ ،دﻗـﺖ ،ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ﻫـﺎ و ﻧﻜـﺎت
ﺷﻜﻞ 1آﻣﺪه اﺳﺖ .ﻣﻮارد آزﻣﻮن ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ رادﻳـﻮﺗﺮاﭘﻲ ﺗﻮﺣﻴـﺪ ﺗﻬـﺮان
ﺧﺎص آن اﺳﺖ .ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ،ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﺖ و دﻗـﺖ ﻧـﺮم اﻓـﺰار
اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ،ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ:
ﻃﺮاﺣـــــﻲ درﻣـــــﺎن TiGRTﺑـــــﺎ ﻣﺤﺎﺳـــــﺒﻪي دز از ﻃﺮﻳـــــﻖ (TPS) Treatment planning softwareو ﻣﻘﺎﻳﺴــــﻪي آن ﺑــــﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ) .(10-11از اﻫـﺪاف ﺷـﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪ ﺑﺮاي روش ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣـﺎن ﻣﻨﺠـﺮ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ،ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي ﻧﺮماﻓـﺰار ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﺑﺮ اﺳـﺎس اﻳـﻦ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﺧﻄـﺎ، راهﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻫﺪاف درﻣﺎﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮ اراﻳﻪ ﮔﺮدد. ﺷﻜﻞ .1ﺷﻤﺎي ﻓﺎﻧﺘﻮم ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده .ﺣﻔﺮهﻫﺎي 4 ،3 ،2 ،1و 5ﺑﺮاي
روشﻫﺎ
ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم و 8 ،7 ،6و 9ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺖ رﻳﻪ و 10ﺑﺮاي ﻧﺨﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
از دﺳﺘﮕﺎه ﺷﺘﺎب دﻫﻨﺪه ﺑﺎ اﻧﺮژي 6 MVاﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ .ﺑـﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪي ﻧﺘــﺎﻳﺞ ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪي دز و ﻣﻘــﺎدﻳﺮ اﻧــﺪازهﮔﻴــﺮي ،از ﻓــﺎﻧﺘﻮم ﻧــﺎﻫﻤﮕﻦ
آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي :CT-scanﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ،
Anthropomorphicاﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ .دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻓﺎﻧﺘﻮم ،اﻳﻦ ﺑﻮد
ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز در ﻧﻘﺎط ) 3ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ( 9 ،و 10ﺑﻮد .اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان ﻣﺮﺟﻊ
ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺑﻴﻀﻮي ﺷـﻜﻞ
10 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و
و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﻳﻚ ﻧﻴﻢ ﺗﻨﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر دو ﺑﻌﺪي ﺑـﻮد.
100 (SSD) Source to surface distanceﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد .دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ
ﻃﻮل ،ﻋﺮض و ﺿﺨﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ 30 ،30و 20ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮ
اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻴﻮهﻧﺎﻣﻪي TECDOC1583ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ،اﻧﺠﺎم
ﺑﻮد .اﻳﻦ ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺸـﺎﺑﻪ رﻳـﻪ ،آب و اﺳـﺘﺨﻮان ﺑـﻮد.
دﺳﺘﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي (MU/time) Monitor unit/timeو ﻣﻘﺎﻳﺴﻪي ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ
ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺷﺎﻣﻞ 10ﺣﻔﺮهي اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟـﺎيﮔـﺬاري دزﻳﻤﺘـﺮ از
ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي MU/timeاز TPSﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ.
اﺗﺎﻗﻚ ﻳﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ﻧﻮع ﻓﺎرﻣﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد.
ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻣﻮرب :ﻫﺪف از آزﻣﻮن ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻣﻮرب ،اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در
دزﻳﻤﺘـــﺮ از ﻧـــﻮع Physikalisch-Technische Werkstätten
ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﺑﺮاي ﻣﻴﺪان ﻣﻤﺎﺳﻲ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮد .ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر،
) (PTWو ﺑﺎ ﺣﺠﻢ 0/6ﺳـﻲﺳـﻲ )ﺳـﺎﺧﺖ ﺷـﺮﻛﺖ ،PTW-Freiburg
از 97 SSDﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ،اﻧﺪازهي ﻣﻴﺪان 15 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ،زاوﻳﻪي
آﻟﻤﺎن( ﺑﻮد .ﻣﻘﺎدﻳﺮ دز ﺗﻮﺳﻂ اﻟﻜﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺷـﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪي
ﮔﺎﻧﺘﺮي 90درﺟﻪ و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺻﻔﺮ درﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي
،TRS398ﺑﻪ دز ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ .ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻓﺎﻧﺘﻮم ،از ورﻗﻪ ﻫـﺎي اﻛﺮﻳﻠﻴـﻚ
ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وج دﻗﺖ ﻧﻤﻮده و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺣﻔﺮهي
ﺷﻔﺎف ) (Plexiglasاﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ .ﻣﺎده ي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎﻓـﺖ رﻳـﻪ ،ﭼـﻮب ﭘﻨﺒـﻪ
1ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺖ ،اﻧﺠﺎم ﺷﺪ.
) (Corkو ﻣﺎدهي ﻣﻌﺎدل دﻧﺪهﻫـﺎ ﺗﻔﻠـﻮن ﺑـﻮد .در اﻳـﻦ ﻓـﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣـﺪ ،از
ﺷﻴﻠﺪ ﻛﺮدن ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻣﻴﺪان :ﻫﺪف از اﻳﻦ اﻗﺪام ،ﺑﺮرﺳﻲ
اﻛﺮﻳﻠﻴﻚ ﺷﻔﺎف ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺘﺮﻧﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ .ﺷﺮاﻳﻂ آزﻣـﻮنﻫـﺎ
ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺮاي ﻣﻴﺪان ﺑﻠﻮك ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از 100 SSDﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ،
و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻘﺎط اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ،ﺑﺎ ﻫﻨﺪﺳﻪ ي ﻓـﺎﻧﺘﻮم اﻧﺘﺨـﺎب ﺷـﺪه ﻣﻌـﺎدل و
اﻧﺪازهي ﻣﻴﺪان 14 × 14ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ،زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و
ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ ،از ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ:
ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر 45درﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ .اﻧﺪازهي ﻣﻴﺪان ﺑﺎﻻ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﻠﺪ
Error (%) = 100 × (Dcal-Dmeas)/Dmeas
ﻛﻪ در آن ،Dmeasﻣﺮﺟﻌﻲ ﺑـﺮاي ارزش دز اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺷـﺪه در ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ و Dcalدز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
ﺳﺮﺑﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻣﻴﺪان 10 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﺪ .ﻧﻘﻄﻪي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻔﺮهي 3ﺑﻮد. اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻴﻠﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻫﻢ :ﻫﺪف از اﻳﻦ آزﻣﻮن ،ﺑﺮرﺳﻲ
اﺑﺘﺪا از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ (Computed tomography) CT-scan
ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دز اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﺗﻚ ﭘﺮﺗﻮي و دز ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻮد.
ﺑﺮاي ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺳﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑـﺮ روي
زاوﻳﻪي ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺑﺮاي ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺪان ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ،در اﺑﺘﺪا ﻣﻴﺪان
آن ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد .ﺳﭙﺲ ،آزﻣﻮن در ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺟﺮا
ﻗﺪاﻣﻲ ﺑﺎ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان 15 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ
ﺷﺪ و دز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ .ﻫﻤﻴﻦ آزﻣـﻮن ،ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻋﻤﻠـﻲ
ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﺶدﻫﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ .در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺑﻌﺪي ،ﻣﻴﺪان ﺧﻠﻔﻲ
ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل / 34ﺷﻤﺎرهي /393ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ 1395 www.mui.ac.ir
909
وﻳﺪا رﺿﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎران
ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ
ﺑﺎ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 180درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان 15 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ و در
ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ
ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ،زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 270درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان 15 × 8ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ
ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺟﺪول 1آﻣـﺪه اﺳـﺖ .در اﻳـﻦ
ﻣﺮﺑﻊ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 90درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان 15 × 8
ﺟﺪول ،ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم 8ﻣﺮﺣﻠﻪي آزﻣﻮن در ﻓﺎﻧﺘﻮم و TPSﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت
ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ .ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻔﺮهي 5و ﻧﻘﺎط
ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪي درﺻـﺪ ﺧﻄـﺎي آن دو ﺑـﺎ ﻫـﻢ اراﻳـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ.
اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ،ﺣﻔﺮهﻫﺎي 6 ،5و 10ﺑﻮدﻧﺪ.
ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ درﺻﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در TPSﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ 3/402درﺻـﺪ و
اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺪان ﺷﻴﻠﺪ ﺷﺪهي دﻟﺨﻮاه :اﻳﻦ آزﻣﻮن ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد
ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 0/053درﺻﺪ و ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺑﺎﻓـﺖ ﻧﺨـﺎع ﺑـﻮد .ﺧﻄـﺎي
ﺷﻴﻠﺪ ﻛﺮدن دﻟﺨﻮاه ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺮﺗﻮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﺎ ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﻲ
ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻲ در ﻓﺎﻧﺘﻮم اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ،ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ
رﻳﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ .در اﻳﻦ روش ،از ﺷﻴﻠﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ورود ﭘﺮﺗﻮ
3/364درﺻﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ 0/061درﺻﺪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺨﺎع ﺑـﻮد .ﺑﻴﺸـﺘﺮﻳﻦ و
اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ .اﻧﺪازهي ﻣﻴﺪان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻠﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ و
ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ 5درﺻﺪ و 2درﺻـﺪ ﺑـﻮد
زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر 45درﺟﻪ ﺑﻮد .ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ،
ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺨﻤﻴﻦ ،ﻫﻤﻪي ﻣﻮارد آزﻣﻮن ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪ ،اﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠـﻪي
ﺣﻔﺮهي 2و ﻧﻘﺎط اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ،ﺣﻔﺮهﻫﺎي 2و 7ﺑﻮدﻧﺪ.
ﭘﻨﺠﻢ آزﻣﻮن ،درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در رﻳﻪ 4/3 ،درﺻﺪ ﺑﻮد ﻛـﻪ 0/3درﺻـﺪ اﺧـﺘﻼف
ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻮرب ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ و ﺷﻴﻠﺪ ﻛﺮدن ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻴﺪان :ﻫﺪف از اﻳﻦ
داﺷﺖ .در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﺷﺸﻢ آزﻣﻮن ،درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم 5/7درﺻﺪ ﺑـﻮد
روش ،ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دز ﺑﺮاي ﻣﻴﺪان ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﺎ ﺷﻴﻠﺪ ﻛﺮدن ﻣﺮﻛﺰ
ﻛﻪ اﺧﺘﻼف آنﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 2/7درﺻﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ.
ﻣﻴﺪان اﺳﺖ .اﻳﺰوﺳﻨﺘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ ﺣﻔﺮهي 5ﻗﺮار داﺷﺖ و ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ، ﺣﻔﺮهي 3و ﻧﻘﺎط اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺣﻔﺮهﻫﺎي 7 ،3و 10ﺑﻮدﻧﺪ .از ﻳﻚ ﻣﻴﺪان
ﺑﺤﺚ
ﺑﺎ اﺑﻌﺎد 10 × 20ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 45درﺟﻪ و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر
ﻫﺪف از اﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ،ﺑﺮرﺳـﻲ ﺻـﺤﺖ و دﻗـﺖ ﻧـﺮماﻓـﺰار ﻃﺮاﺣـﻲ
90درﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ.
درﻣﺎن ) (TPSو ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز و ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪي آن ﺑﺎ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي
اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺪان ﺳﻪ ﭘﺮﺗﻮي ،وج و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن :ﻫﺪف ،ﺑﺮرﺳﻲ
در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻔﺎوت درﻣﺎن اﺳﺖ .از اﻫـﺪاف ﺷـﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪ ﺑـﺮاي روشﻫـﺎي
ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﺟﻔﺖ وج و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺳﻴﻮن ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن ﺑﻮد .زاوﻳﻪي
ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﭘﺮﺗﻮدرﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺑـﺎ دﻗـﺖ
ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﺰوﺳﻨﺘﺮ وج ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪ .اﻳﺰوﺳﻨﺘﺮ در ﺣﻔﺮهي 3ﻗﺮار
ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ .در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ،ﻣﻘﺎدﻳﺮ دز ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪار دز
ﮔﺮﻓﺖ .ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ،ﺣﻔﺮهي 5ﺑﻮد .در اﺑﺘﺪا ،زاوﻳﻪي
در ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ )ﻧﻘﻄﻪاي ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود دز 2ﮔﺮي را ﻛﺎﻣـﻞ درﻳﺎﻓـﺖ
ﮔﺎﻧﺘﺮي و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان ﺑﺮاﺑﺮ
ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪي TECDOC1583
10 × 12ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻳﺪ و در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ،زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي
ﻣﺮاﺣﻞ آزﻣﻮن اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و در 8ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷـﻴﻮهﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ
90درﺟﻪ و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وج و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان
ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪ ،اﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪي ﭘﻨﺠﻢ آزﻣﻮن ،درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در رﻳـﻪ،
10 × 6ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ )ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ،زاوﻳﻪي
4/3درﺻﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ 0/3اﺧـﺘﻼف داﺷـﺖ .در ﻣﺮﺣﻠـﻪي ﺷﺸـﻢ آزﻣـﻮن،
ﮔﺎﻧﺘﺮي 270درﺟﻪ و زاوﻳﻪي ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وج و اﺑﻌﺎد
درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم 5/7درﺻﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ 2/7درﺻﺪ اﺧﺘﻼف داﺷـﺖ.
ﻣﻴﺪان 10 × 6ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ )ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن( ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ.
در ﺑﺎﻓﺖ رﻳﻪ ،ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮاﻛﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ،ﺧﻄﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷـﺪ
اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺗﻮ ﻏﻴﺮ ﻫﻢﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﺗﺨﺖ و ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر :ﻫﺪف از
و ﻧﻘﺎﻃﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار دز را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﺑﺎﻓـﺖ ﻣﺸـﺎﻫﺪه
اﻳﻦ روش ،ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻘﺪار دز ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﺮﺧﺶ ﺗﺨﺖ
ﺷﺪﻧﺪ .ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺻﺪد ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮﻃﺮف ﺷـﻮد؛ ﭼـﺮا
و ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر در اﻳﺰوﺳﻨﺘﺮ ،ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺮﺟﻊ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺣﻔﺮهي 5ﺑﻮد .در
ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪي درﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ.
اﺑﺘﺪا ،زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 90درﺟﻪ ،ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر 330درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان
Rutonjskiو ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳـﻚ ﻓـﺎﻧﺘﻮم اﻧﺴـﺎنﻧﻤـﺎ ﻃـﺮح
4 × 16ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ و ﺳﭙﺲ زاوﻳﻪي ﮔﺎﻧﺘﺮي 270درﺟﻪ ،ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر
درﻣﺎن را ﺑﺮاي 8آزﻣﻮن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺑﺎ اﻧـﺮژيﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت و اﻟﮕـﻮرﻳﺘﻢ
30درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان 4 × 16ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ،زاوﻳﻪي
ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺤـﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر ﺑـﻴﻦ
ﮔﺎﻧﺘﺮي 30درﺟﻪ ،ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﺻﻔﺮ درﺟﻪ و اﺑﻌﺎد ﻣﻴﺪان ﺑﺮاﺑﺮ
ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻫﻤـﻪي ﻣـﻮارد ﺑـﺎ اﻟﮕـﻮرﻳﺘﻢ
4 × 4ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ .ﺳﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﺎ زواﻳﺎي
ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻮاﻓﻖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮد ،اﻣﺎ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢﻫـﺎي ﺳـﺎدهﺗـﺮ،
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺎﻧﺘﺮي و ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻮﻟﻴﻤﺎﺗﻮر ﻛﻪ وزن ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،ﻣﻮرد
اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺪار اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫـﺎ ﺑـﺎ ﻧﺘـﺎﻳﺞ
اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ .ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ،دزﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي
ﺧﺎرج از ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺮژي ﭘﺮﺗـﻮ ،اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ
ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺎي آن از ﻃﺮﻳﻖ راﺑﻄﻪي ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ
ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي ،TPSﻛـﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓـﺖ ) .(3ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻـﻞ از
دﺳﺖ آﻣﺪ.
ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﻮد.
910
ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل / 34ﺷﻤﺎرهي /393ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ 1395 www.mui.ac.ir
وﻳﺪا رﺿﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎران
ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ
ﺟﺪول .1ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﻮنﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن TiGRTدر ﻓﺎﻧﺘﻮم ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي دﺳﺘﮕﺎه ﺷﺘﺎب دﻫﻨﺪهي Siemens primusﺑﺎ اﻧﺮژي 6 MV ﭘﺬﻳﺮش/
ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻮاﻓﻖ
درﺻﺪ
اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ
ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ
ﻣﻮرد
اﻧﺪازهﮔﻴﺮي
ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش
)درﺻﺪ(
اﻧﺤﺮاف
)ﮔﺮي(
)ﮔﺮي(
SSDاﺳﺘﺎﻧﺪارد ،ﻣﻴﺪان
3
ﭘﺬﻳﺮش
2
0/2
2/004
2/000
10 × 10ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ
9
ﭘﺬﻳﺮش
4
1/5
0/105
0/075
10
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/8
1/167
1/183
2
ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺎﺷﻨﺎس
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/2
2/003
2/000
3
ﻣﺴﺪود ﻛﺮدن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/2
2/004
2/000
4
ﺟﻌﺒﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﺪاﻧﻲ
1
ﭘﺬﻳﺮش
2
0/8
2/016
2/000
2
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/7
1/967
2/000
3
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/8
2/037
2/000
4
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/1
1/998
2/000
ﺟﻤﻊ
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/2
8/019
8/000
1
ﭘﺬﻳﺮش
4
0/9
0/084
0/066
2
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/1
2/611
2/632
3
ﭘﺬﻳﺮش
4
2/2
0/140
0/096
4
ﭘﺬﻳﺮش
3
2/0
1/157
1/117
ﺟﻤﻊ
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/0
3/992
3/911
1
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/8
1/168
1/184
2
ﭘﺬﻳﺮش
4
0/4
0/061
0/054
3
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/7
3/364
3/402
4
ﭘﺬﻳﺮش
4
0/7
0/067
0/053
ﺟﻤﻊ
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/4
4/660
4/692
5
ﻣﻴﺪان ﻣﺴﺪود ﺷﺪه
2
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/2
1/986
1/990
7
ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش
4
4/3
1/633
1/719
6
ﻣﻴﺪان Lﺷﻜﻞ
3
ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش
3
5/7
2/121
2/000
7
ﭘﺬﻳﺮش
5
1/7
1/185
1/222
10
ﭘﺬﻳﺮش
5
4/6
0/152
0/053
7
ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن و
1
ﭘﺬﻳﺮش
2
0/8
0/666
0/660
2
ﭘﺬﻳﺮش
4
1/4
0/680
0/670
3
ﭘﺬﻳﺮش
4
3/3
0/693
0/670
ﺟﻤﻊ
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/9
2/038
2/000
1
ﭘﺬﻳﺮش
3
2/2
2/046
2/000
2
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/0
1/981
2/000
3
ﭘﺬﻳﺮش
3
1/1
1/978
2/000
ﺟﻤﻊ
ﭘﺬﻳﺮش
3
0/1
6/004
6/000
1
ﺗﻮﺻﻴﻒ
ﻧﻘﻄﻪي
5
6
10
5
وج
8
ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﻏﻴﺮ ﻫﻢﺳﻄﺢ
5
ﻣﻴﺪان
ﭼﻮن در ﺑﺎﻓﺖ رﻳﻪ ﺗﺮاﻛﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧـﻲ ﭘـﺎﻳﻴﻦ اﺳـﺖ ،ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ
ﺻﺤﺖ ﻛﺎر ﻧﺮماﻓﺰار اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻜـﺮد اﻟﮕـﻮرﻳﺘﻢ
ﺧﻄﺎي ﻧﺮماﻓﺰار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ درﺻﺪ ﺧﻄﺎ در رﻳﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻮد و در
ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺮماﻓﺰار ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .دﻟﻴﻞ ﺧﻄﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن آن اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ دﻗـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮي دارد .از آن ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ
ﻧﺤﻮهي ﻗﺮارﮔﻴﺮي ﻓـﺎﻧﺘﻮم ،ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄـﻲ و روش راهاﻧـﺪازي ﺳﻴﺴـﺘﻢ
ﺧﻄﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه در ﮔﺴـﺘﺮهي ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل ﻧﻤـﻲﺑﺎﺷـﺪ ،ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ از
ارﺗﺒﺎط داد .در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ،ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺮماﻓـﺰار اﻋﺘﻤـﺎد ﻛـﺮد ،ﭘـﺲ
ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل / 34ﺷﻤﺎرهي /393ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ 1395 www.mui.ac.ir
911
وﻳﺪا رﺿﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜﺎران
ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪي دز ﻧﺮماﻓﺰار ﻃﺮاﺣﻲ درﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﻧﺘﻮم ﺟﺎﻣﺪ
ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ
ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ.ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت در راهاﻧﺪازي دﺳﺘﮕﺎه دوﺑﺎره ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺷـﻮد
اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪي دورهي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎرهي ﻃـﺮح
ﻻزم اﺳـﺖ درك و ﻓﻬـﻢ ﻛـﺎرﺑﺮان از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي،ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ
ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ. در داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن اﺳﺖ394905 ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ
ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ دزﻫـﺎي ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎﺗﻲTPS ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي
،از ﻫﻤﻜﺎري ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻧﺠـﺎم اﻳـﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ داﺷـﺘﻨﺪ
ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ ﺗـﺎ ﻛﺎﺳـﺘﻲﻫـﺎي اﻟﮕـﻮرﻳﺘﻢ و ﻧﻴـﺰ در،و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه
.ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد
ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎه ﺷـﺘﺎب دﻫﻨـﺪه ﻣـﻮرد .ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ
References 1. Shahbazi-Gahrouei D. Radiobiological modeling in radiation oncology. J Radiobiol 2014; 1(1): 17-8. 2. Shahbazi D, Gookizadeh A, Abdollahi M. Comparison of conventional radiotherapy techniques with different energies in treating prostate cancer, employing a designed pelvis phantom. J Med Sci 2008; 8(4): 429-32. 3. Rutonjski L, Petrovic B, Baucal M, Teodorovic M, Cudic O, Gershkevitsh E, et al. Dosimetric verification of radiotherapy treatment planning systems in Serbia: national audit. Radiat Oncol 2012; 7: 155. 4. Gershkevitsh E, Pesznyak C, Petrovic B, Grezdo J, Chelminski K, do Carmo Lopez M, et al. Dosimetric inter-institutional comparison in European radiotherapy centres: Results of IAEA supported treatment planning system audit. Acta Oncol 2014; 53(5): 628-36. 5. Khosravi M, Shahbazi-Gahrouei D, Jabbari K, NasriNasrabadi M, Baradaran-Ghahfarokhi M, Siavashpour Z, et al. Photoneutron contamination from an 18 MV Saturne medical linear accelerator in the treatment room. Radiat Prot Dosimetry 2013; 156(3): 356-63. 6. Davis JB, Reiner B. Depth dose under narrow
7.
8.
9.
10.
11.
1395 ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ/393 ﺷﻤﺎرهي/ 34 ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل www.mui.ac.ir
shielding blocks: a comparison of measured and calculated dose. Radiother Oncol 1995; 34(3): 219-27. Storchi P, Woudstra E. Calculation models for determining the absorbed dose in water phantoms in offaxis planes of rectangular fields of open and wedged photon beams. Phys Med Biol 1995; 40(4): 511-27. Lehmann J, Kenny J, Lye J, Dunn L, Williams I. Trust, but verify–accuracy of clinical commercial radiation treatment planning systems. Journal of Physics: Conference Series 2014; 489: 012094. Ahnesjo A, Aspradakis MM. Dose calculations for external photon beams in radiotherapy. Phys Med Biol 1999; 44(11): R99-155. Jakel O, Hartmann GH, Karger CP, Heeg P, Rassow J. Quality assurance for a treatment planning system in scanned ion beam therapy. Med Phys 2000; 27(7): 1588-600. Nadealian-Dastjerdi F, Shahbazi-Gahrouei D, Alamatsaz MH, Baradaran-Ghahfarokhi M. Photoneutron shielding design for an 18 mv saturne 20 medical linear accelerator. J Isfahan Med Sch 2014; 32(300): 1433-43. [In Persian].
912
Journal of Isfahan Medical School
Received: 04.06.2016
Vol. 34, No. 393, 1st Week, October 2016
Accepted: 24.07.2016
Evaluation of Error Doses of Treatment Planning Software Using Solid Anthropomorphic Phantom Vida Rezaee1, Daryoush Shahbazi-Gahrouei2, Shahram Monadi3, Mohsen Saeb4 Original Article
Abstract Background: Receiving exact dose by the patients is vital in radiotherapy. The TECDOC1583 protocol is used to achieve this goal. This study aimed to evaluate several levels and steps of treatment planning, in order to calculate the precise dose received by the patient, and to compare it with actual results. Methods: The distribution of doses for single, multiple and complicated multiple field beams of treatment planning were calculated using TiGRT. Results were compared with the measured results of anthropomorphic phantom in different phases. Findings: According to the TECDOC1583 protocol, all the results were accepted; but in the fifth level of the test, percent of error in the lung was 4.3% which made a 0.3% of discrepancy. In the sixth level of the test, the percent of error in soft tissue was 5.7% with about 2.7% of discrepancy. Conclusion: Due to the lack of electronic density in lung tissue, a treatment planning software with higher accuracy is needed for evaluations. Our findings showed that technicians’ knowledge regarding to the application of treatment planning software is essential in this regard. Since the produced error would not be acceptable in this area, and the accuracy of the treatment planning software is no more confident, so working based on correct algorithm of treatment planning software should be checked and system restarting and commissioning must be re-evaluated periodically. Keywords: Treatment planning software, TiGRT, Treatment planning software (TPS), Anthropomorphic, Dose calculation
Citation: Rezaee V, Shahbazi-Gahrouei D, Monadi S, Saeb M. Evaluation of Error Doses of Treatment Planning Software Using Solid Anthropomorphic Phantom. J Isfahan Med Sch 2016; 34(393): 908-13.
1- MSc Student, Department of Medical Physics, School of Medicine, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran 2- Professor, Department of Medical Physics, School of Medicine, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran 3- Department of Radiotherapy, Seyed Alshohada Hospital, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran 4- PhD Candidate, Department of Medical Physics, School of Medicine, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran Corresponding Author: Daryoush Shahbazi-Gahrouei, Email:
[email protected]
913
1395 ﻫﻔﺘﻪي اول ﻣﻬﺮ/393 ﺷﻤﺎرهي/ 34 ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺻﻔﻬﺎن – ﺳﺎل www.mui.ac.ir
