Page 1 < < > > 1395 190 - 168

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1395‬‬ ‫ﺻﺺ ‪168 -190‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در آن ﻛﺸﻮر‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﻬﺒﺎزﺑﮕﻴﺎن ـ داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﻪ دﻛﺘﺮي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ آب‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﺎﻗﺮي ـ اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ آب‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻮﺳﻮي ﺷﻔﺎﻳﻲ∗ـ اﺳﺘﺎدﻳﺎر رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1395/4/17 :‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1395/6/25 :‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ از ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﻲ در آن‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ‬ ‫ﻳﺎ ﻫﻤﺎن رﻳﺰشﻫﺎي ﺟﻮي ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺮف و ﺑﺎران‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ زﻳﺎدي ﺑﺮ روي‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن ﻛﺎﻫﺶ آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج از‬ ‫ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ آن رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬در اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰه و ﺗﻮان ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در‬ ‫آن ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ از آن در ادﺑﻴﺎت ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫آبﻫﺎي ﻣﺮزي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻮم ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻘﺶ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻮم در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﺣﺎدﺛﻪ ‪11‬‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در آن ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ آن در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﺘﺞ از ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي ﻧﻘﺶ آن ﭘﺮوژه در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺳﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﺑﺮداﺷﺖ آب وﺳﭙﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪاي ﻛﻤﻲ از ﻣﻬﺎر آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در آن ﻛﺸﻮر ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ‪ ،‬دوﻟﺖﺳﺎزي‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻋﻬﺪهدار ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت‬

‫‪E-mail: [email protected]‬‬

‫__________________________________ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ‪...‬‬

‫‪169‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ از دو ﺳﺮﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻲ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ و ارﻏﻨﺪآب در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و‬ ‫ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﻣﺮز اﻳﺮان ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﭘﺮﻳﺎن ﻣﺸﺘﺮك و ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬از ﺗﺄﺳﻴﺴـﺎت‬ ‫اﺻﻠﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺪ ﻛﺠﻜﻲ و ﺳﺪ ارﻏﻨﺪاب و از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻣﻬﻢ اﻳـﻦ‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ در ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻪ ﻣﺨﺰن ﭼﺎهﻧﻴﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺪ ﻛﻬﻚ‪ ،‬ﺳﺪ زﻫﻚ و ﺳﺪ ﺳﻴﺴﺘﺎن را ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ روي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ذﻛﺮ ﻛﺮد )ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره‪.(1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺣﻘﺎﺑﻪ اﻳﺮان از رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫـﺮاوود‪ ،‬واﻗـﻊ‬ ‫در ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻌﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌـﺮف آﺑـﺪﻫﻲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه آﺑﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر اﻳـﺮان‬ ‫و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1351‬ش )‪1972‬م(‪ ،‬ﺣﻘﺎﺑﻪ اﻳﺮان از اﻳﻦ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 820‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻣﺘـﺮ‬

‫‪170‬‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪_______________________ 1395‬‬

‫ﻣﻜﻌﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ)‪ .(Najafi, 2010: 47‬اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﺮض ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﺷﺪه و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﻘﺎﺑـﻪ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﻛـﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻳﺎﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ )‪ ،(Kwadijk & Diermanse 2006: 63‬درﺻـﺪ آورد‬ ‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه از آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در رود ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪70‬‬ ‫درﺻﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ درﺻﺪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 2000‬ﺗﺎ ‪ 2006‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪﻣﻴـﺰان ‪ 20‬ﺗـﺎ ‪60‬‬ ‫درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ )‪ .(Ibid, 63‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻨﺒـﻊ آب دﺷـﺖ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺷﺮب و ﻛﺸﺎورزي ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ )اﻟﺒﺘـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﺤـﺪودي از ﻣـﺰارع ﺗﻮﺳـﻂ ﭼـﺎه‬ ‫ﻛﺸﺎورزي آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻛﺸـﺎورزي ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻴﺴﺖ( )‪ ،(Absaran consulting engineering, 2009: 603‬اﻫﻤﻴﺖ اﻳـﻦ رودﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ رودﺧﺎﻧﻪاي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺑﺴـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ آورد رودﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪه و ﺗﺎﻻب ﻫﺎﻣﻮن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳـﻮﻣﻴﻦ درﻳﺎﭼـﻪ آب‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺷﺪت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ آورد ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮان ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﻛـﺎﻫﺶ آورد رودﺧﺎﻧـﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪهاﻧﺪ ) ‪Beek et al, 2008: 110; Kwadijk & Diermanse 2006:‬‬

‫‪ .(23; Absaran consulting, 2009: 589‬وﻟﻲ ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﺑـﻮدن ﻣﻨﺸـﺎء ﺗـﺄﻣﻴﻦ آب ﺳﻴﺴـﺘﺎن و‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار ﺟﺮﻳﺎن آب رودﺧﺎﻧـﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ و ﺳﻴﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ روﻳـﺪادﻫﺎ و ﺗﺤـﻮﻻﺗﻲ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧـﺪد‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در ﻛـﺎﻫﺶ آورد رودﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ ﺷﻮد)‪.(Shahbazbegian et al, 2016: 24‬‬ ‫در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺮ ﻛﻨﺘﺮل آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳـﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه ‪ 1‬و ‪ 2‬اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 1‬آﻣـﺎر ﻣﺸـﺎﻫﺪاﺗﻲ‬ ‫را از آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻴـﺪروﻣﺘﺮي دﻫـﺮاوود در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬ ‫اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺮف ﻣﻴﺰان آﺑﺪﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آورد اﻳﻦ رودﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن در اﻳﺮان ﺑﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1962‬ﺗﺎ ‪1976‬ﻣﻴﻼدي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫__________________________________ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ‪171 ...‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﻣﺘﻮﺳﻂ آورد ﺳﺎﻻﻧﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ) ‪Williams-SetherPrepared‬‬ ‫‪ (2008‬و اﻳﺮان )‪(Kwadijk and Diermanse 2006‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 2‬ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي را در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸـﺖ در ﻛﺸـﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻴﻦ دﻫﻪ ‪ 60‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻣﻴﻼدي ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1960‬ﺗﺎ ‪ 1970‬ﻣﻴﻼدي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :2‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻛﺸﺖ آﺑﻲ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪(World Bank, 2015‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻘﺎرن دو ﻧﻤﻮدار ﻓﻮق‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﻮﺳﺎن رﻓﺘﺎري ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن در‬ ‫ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪ اﻳﺮان و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻴﺰان ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎرف در آن ﻛﺸﻮر دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‬

‫‪172‬‬


‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1964‬ﺗﺎ ‪1965‬م ﺣﺎﻛﻲ از وﺟﻮد ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﻪﻟﺤﺎظ آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻮده و ﻫﻢ از ﻳﻚ روﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻨﺪ در رﺷﺪ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ورودي ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن در ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺳﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺳﺎلﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪1965-66‬ﻣﻴﻼدي ﻛﻪ ﻛﻢآﺑـﻲ روي داده‬ ‫اﺳﺖ و رﺷﺪ ﻛﺸﺎورزي ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ورودي ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴـﺘﺎن در ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎل‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺆﻳﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﻳـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺟﺮﻳـﺎن ورودي ﺑـﻪ‬ ‫دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎرف در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮده و در زﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻞ‬ ‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎرف در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ در دو دورة ﺧﻸ ﻗﺪرت در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫دورة اول دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1920‬و ‪1930‬ﻣﻴﻼدي و دورة دوم دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1960‬و ‪1970‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺣﺪي از ﺳﻠﻄﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ )ﻏﺮب( ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ‬ ‫از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دروﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺳﻤﺖ ﺗﻔﻮق ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﻮروي و‬ ‫ﺑﻪﺗﺒﻊ آن ﺗﻴﺮﮔﻲ رواﺑﻂ ﺷﻮروي ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي آن از‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ در اﻳﺮان‪ ،‬از اﻫﺮم آب ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺗﻘﻠﻴﻞ اﻗﺘﺪار آﻣﺮﻳﻜﺎ در آن ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ )‪ .(Shroder, 2014: 113‬وﻟﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ در دوره ‪ 1960‬ﺗﺎ ‪1970‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻼع از ﻧﻔﻮذ ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﻮروي‪ ،‬در ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺮزي ﺑﺎ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﻘﻮط اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در داﻣﺎن ﺷﻮروي ﮔﺮدد )‪ .(Mojtahedzadeh, 2007; 47‬ﺣﺘﻲ‬ ‫در دوره ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻗﻀﻴﺔ آب ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﻪﻟﺤﺎظ آورد‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻓﺸﺎر وارد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه آﺑﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﺳﺎل ‪ 1972‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻘﺶ ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎرج از ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ روي ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠـﻞ در ﻗﺎﻟـﺐ‬


‫‪173‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻴـﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺑـﺮ روي رودﺧﺎﻧـﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ ﺻـﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬ ‫)‪ (Dehgan et al, 2014; Dolatyar & Gray, 2003: 14‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣـﺮزي ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ‬ ‫در اﻳﺠﺎد ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺷﺎره داﺷﺘﻪ و وﺟﻮد آن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮﺻـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺴـﻮب ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪(Hafeznia et al, 2006: 26) ،‬‬ ‫وﺟﻮد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻫﻢ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري و ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ‪ (Dehgan et al, 2014: 14) ،‬ﺑﺮداﺷـﺖ آب رودﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ اﻫﺮﻣﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮازن ﻗﺪرت در ﻣﻨﻄﻘﻪ داﻧﺴﺘﻪ و) ‪Badiei et al,‬‬

‫‪ (2011: 63‬ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و وﺟﻮد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ را ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮازن ﻗـﺪرت در ﻛـﻞ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮب آﺳﻴﺎ ﺑﻪﺣﺴﺎب آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴـﺖ اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﺶ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در آن ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺒﻊ ﺑﺮ آورد ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﺷﺎره ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﭘﺮ رﻧﮓ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ ﻳـﺎ ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﺑـﻪﻃـﻮر واﺿـﺢ ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ و ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ‬ ‫وﺟﻮدي رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر اﻳـﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﺎر ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻧـﻮع‬ ‫رﻓﺘﺎر ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺧﺎرج از ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺸـﺎﻫﺪه دو ﻧﻤـﻮدار ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪاي در‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 3‬ﺷﺎﻣﻞ درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ دو ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻳﺮان ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آبﻫﺎي ﻣﺮزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﭼـﺮا ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮداﺷﺖ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣـﻞ داﺧﻠـﻲ و‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻘـﺶ‬

‫‪174‬‬


‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم در ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺿﺮوري ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :3‬درﺻﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻋﻤﺮاﻧﻲ در ﺑﺨﺶ آب در دوﻛﺸﻮر اﻳﺮان و‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن) ‪World‬‬

‫‪(Bank, 2015‬‬

‫ﺳﻮال اﺻﻠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬ﺳـﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﻤﻜـﻦ از ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج از ﺣﻮﺿـﻪ آﺑﺮﻳـﺰ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﺪاﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم‪ 1‬ﻛـﻪ ﻃﺒـﻖ ﺗﻌﺮﻳـﻒ در ادﺑﻴـﺎت ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫آبﻫﺎي ﻣﺮزي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج از ﻳﻚ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در ﺗﻌﻴـﻴﻦ وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ آن ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺷﺎره ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ)‪ .(Wolf, 2005: 20‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻣﺜﺎل در ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻴﻞ‪ ،‬دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات و ﻣﻜﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ ﺧـﺎرج از ﺣﻮﺿـﻪﻫـﺎي ﻣﺰﺑـﻮر ﺑـﻮده وﻟـﻲ در ﺗﻌﻴـﻴﻦ وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد )‪Mirumachi & : 13‬‬

‫‪.(Zeitoun, 2013: 211 ; Allan, 2007‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮوع ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻠﻴـﺪي را‬ ‫در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ورود اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ داﺧﻞ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺳـﺎل ‪2001‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي و ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺳﻮم داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻫﺪاف ﺧﻮد‬ ‫‪1- Third parties‬‬


‫‪175‬‬

‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺪرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎزﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ را‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ .(Verkoren & Kamphuis 2013: 14‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴـﺰ از اﺑﺘـﺪاي ﻗـﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ و ﭘﺲ از اﺗﻔﺎﻗﺎت ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺮﻗﺪرت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه از‬ ‫ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬از ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻛﺴﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و وارد ﻣﻨﻄﻘﻪاي ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺷﺪ ) ‪Bleuer,‬‬

‫‪ .(2012: 301‬دوﻟﺖﺳﺎزي اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از دﻫـﻪ ‪ 1990‬ﻣـﻴﻼدي وارد ادﺑﻴـﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ وﻗﺎﻳﻊ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻣـﻴﻼدي ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫)‪ .(Aras & Toktas, 2008: 81‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑـﻪﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد )‪ .(Wardak, 2004:119‬ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﻟﺖ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي دوﻟﺖ ﮔﺎﻫﻲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻮﻻت و روﻧـﺪﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺧﻠـﻲ ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن »ﻓﺮآﻳﻨـﺪدوﻟﺖﺳـﺎزي‪ «1‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ؛ و‬ ‫دوﻟﺖﺳﺎزي ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻪ از ﻛﺎﻧﺎل ﻃﺒﻴﻌﻲ و درون ﻛﺸﻮري ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﭘﺮوژهي دوﻟﺖﺳﺎزي‪ «2‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ)‪ .(Bleuer, 2012: 323‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﻌﺎﺻﺮاﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪوﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟـﺖ ﺑـﻪﻣﻌﻨـﺎي واﻗﻌـﻲ آن در اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ دوﻟﺖ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي آﺷﻔﺘﻪ و ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان و ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺻﻄﻼح »دوﻟﺖ ورﺷﻜﺴﺘﻪ‪ «3‬را در ﻣـﻮرد‬ ‫آن ﺑﻪﻛـﺎر ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ)‪ .(Verkoren& Kamphuis, 2013: 48‬ﭘـﺲ از ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﺑـﻦ در ﺳـﺎل‬ ‫‪2001‬م روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ روﻧـﺪي ﻛـﻪ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان دوﻟﺖﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖ ﺳﺎزي)‪.(Shroder, 2014: 132‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در ﺧﺼـﻮص روﻧـﺪ دوﻟـﺖﺳـﺎزي در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺤـﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳـﻲ )‪Lister & Wilder, : 430‬‬ ‫‪1- State building process‬‬ ‫‪2- State building project‬‬ ‫‪3- Bankrupted State‬‬

‫‪176‬‬


‫‪ ،(2005‬ﻣﻨﻄﻘــﻪاي و ﺑــﻴﻦاﻟﻤﻠﻠــﻲ )‪ (Harnisch, 2011: 43‬و ﺗﻮﺳــﻌﻪاي )‪Coyne & : 14‬‬

‫‪ (Pellillo, 2012‬را ﻣﻨﺘﺞ از ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي داﻧﺴﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ روﻧﺪ ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻧﻘﺶ روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺑﺮداﺷﺖ آب‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑـﺮ ﻧﻘـﺶ روﻧـﺪ دوﻟـﺖﺳـﺎزي ﺑـﺮ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ آب درﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻴﺶرو ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻮال اﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮي از روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ روﻧﺪ دوﻟﺖﺳـﺎزي ﭘـﺲ از ﺣﺎدﺛـﻪ ‪ 11‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ و ورود اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اداﻣـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس روﻧـﺪ‬ ‫ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺳﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ و ﻛﻤﻲ از ﺑﺮداﺷـﺖ آب در‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﺎ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻮال اﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﺷـﻤﺎره ‪ 2‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﻴـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ در روﻧﺪ ﭘـﺮوژه دوﻟـﺖﺳـﺎزي در‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ و ﺑﻪﺗﺒﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب در آن ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و رﻓﺘﺎر ﺑﺮداﺷﺖ آب در آن ﻛﺸﻮر را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي‬ ‫ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه‪ 1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ) ‪Shahbazbegian, 2016:‬‬

‫‪ (250‬در ﻣﺪﻟﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﻞ آب ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻛﺸﻮر‬ ‫ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﻳﻚ رودﺧﺎﻧﻪ ﻓﺮاﻣﺮزي )در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن( ﻛـﻪ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از ﻋـﺪم ﻗﻄﻌﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻛﺴﺮ ﺣﻘﺎﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﭘـﺎﻳﻴﻦ دﺳـﺖ )در اﻳﻨﺠـﺎ ﻛﺸـﻮر اﻳـﺮان( و‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آن ﻛﺸﻮر )در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( اﻃﻼق ﺷﺪه و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪﺳﻤﺖ ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ ﺟﺎري ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ آب ﻗﺎﺑـﻞ ﻣـﺬاﻛﺮه آﺑـﻲ‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﺑﻪ ﻣﻨﺪرج در ﻣﻌﺎﻫﺪات آﺑﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻻدﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ ﻳـﻚ ﺣﻮﺿـﻪ آﺑﺮﻳـﺰ‬ ‫‪1- Negotiable Water‬‬


‫‪177‬‬

‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺟﺎري ﺷﺪن آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪار‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘـﺎً آورد ورودي ﺑـﻪ دﺷـﺖ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎً آن ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎرج از ﭼﺎرﭼﻮب اﻫﺪف ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﭘـﻴﺶرو اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا روشﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺶرو در ﻣﺤﺪوده ﺧﻂ ﭼﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻣـﺪل ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ )ﺷـﻜﻞ ﺷـﻤﺎره ‪(2‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم در ﻗﺎﻟﺐ ﭘـﺮوژه دوﻟـﺖﺳـﺎزي در آن ﻛﺸـﻮر‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻋـﺪم‬ ‫ﻗﻄﻌﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺳﻨﺎرﻳﻮﭘﺮدازي از ﺑﺮداﺷﺖ آب را در آن ﻛﺸﻮر درﺑـﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ و آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﺑﺮداﺷـﺖ آب در آن ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره ‪ :2‬ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻳﻚ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻛﻤﻲ از رﻓﺘﺎر ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﺪل ﺷﺒﻴﻪﺳـﺎز اراﺋـﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ)‪ (Shahbazbegian, 2016: 200‬ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار در‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و وارد ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﺪل ﺷﺒﻴﻪﺳﺎز ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻬﺎر آب در ﻛﺸـﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪178‬‬


‫‪ -3‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫‪ -3-1‬ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﺗﺌﻮري ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻨﺎد ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﺑـﺎ ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳـﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ‪ ،‬روﻧـﺪ دوﻟـﺖﺳـﺎزي در‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ اﺻﻠﻲ ﭘﺮوژه‬ ‫دوﻟﺖﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Ahlers et al. 2014: 32‬روﻧـﺪ‬ ‫دوﻟﺖﺳﺎزي ﺑﻪﺳﻮي اﻳﺠﺎد ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻣﺪرن اﺳﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣﻠـﻲ را‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد )‪.(Aras & Toktas 2008: 60‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ ﻣﺪرن ﺗـﺎزه‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺤـﻮر ﺗﻮﺳـﻌﻪ در ﺳـﺎلﻫـﺎي آﻏـﺎزﻳﻦ دوﻟـﺖ ﻣـﺪرن ﺑـﺮ ﺳـﺎﺧﺖ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺳـﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬اﺻـﻼﺣﺎت ارﺿـﻲ و ‪ ...‬ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ اﺳـﺖ )‪Varkey et al, : 20‬‬

‫‪ (2015‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﺒـﺮان آﺳـﻴﺐ ﺑـﻪ زﻳـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎدهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪارس‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق‪،‬‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت آﺑﻴﺎري و ارﺗﺒﺎﻃﺎت راه دور ﺗﺎﻛﻨﻮن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ )‪.(Ahlers et al. 2014: 41‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺟﺪﻳﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺪون ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و اﻣﻜﺎﻧـﺎت ﻻزم و واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚﻫـﺎي‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ و در رأس آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻦ در آﺑﺎن ‪ /1380‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪2001‬م‪ ،‬دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﺛﺒـﺎت‬ ‫ﻣﺠﺪد و ﺑﺎزﺳﺎزي اﻳﻦ ﻛﺸﻮ ﺗﻬﻴـﻪ ﺷـﺪ )‪ .(Shroder, 2014: 50‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ‪ 29‬آذر ‪20/1380‬‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪2001‬م‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 1368‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد)‪ .(Shroder, 2014: 51‬ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺗﻮﻛﻴﻮ در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ /1380‬اواﻳﻞ ﺳـﺎل ‪2002‬م‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻲ و ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ آﺳﻴﺎﻳﻲ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ و ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ)‪ .(Shroder, 2014: 52‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻫﻤﺎﻳﺶ‬


‫‪179‬‬

‫ﻟﻨﺪن در ‪ 31‬ژاﻧﻮﻳﻪ و ‪ 1‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 2002‬ﻣﻴﻼدي ﺣﺪود ‪ 10/5‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد دﻻر ﺗـﺎ ﺳـﺎل ‪ 2010‬ﻣـﻴﻼدي‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶﻫﺎ ﺳـﻬﻢ آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر زﻳـﺎد‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻟﻨﺪن ‪ 1/1‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺑﻮد )‪ .(Shroder, 2014: 53‬ﻧﻤـﻮدار‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 4‬ﺗﺼﺪﻳﻘﻲ ﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺗﺎ ﺳـﺎل ‪ 2010‬ﻣـﻴﻼدي در‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :4‬ﺳﻬﻢ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ آن ﻛﺸﻮر )ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬ ‫درﺻﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ()‪(World Bank, 2015‬‬

‫در ﺧﻼل ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺻﺮف ﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧـﻲ‪ ،‬ﺑﺨـﺶ ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺷـﺪت ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺑـﻮده و ﺷـﺎﻫﺪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ‬ ‫ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺎر آب در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻴﻢ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ زﻣـﺎن ﺷـﺮوع ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻬﺎر آب در ﻛﺸﻮراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از آﻏﺎز ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاري ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻛﺎﺑﻞ در ﺳﺎل ‪ 2002‬م و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﻃﺮح ﻣﻬـﺎر آبﻫـﺎي‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻧﺎم »اﻧﻜﺸـﺎف ﺳـﻜﺘﻮر آب در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن« ﻧﺴـﺒﺖ داد ) ‪Shahriar Pervez et al.‬‬

‫‪ .(2014:112‬از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه در اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻛﺎﺑﻞ ﻧﻴﺰ ﻧـﺎم ﮔـﺬاري ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ در ﺗﻬﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺶ آب در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﻬـﺎر آبﻫـﺎي ﺳـﻄﺤﻲ‬

‫‪180‬‬


‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(Shahriar Pervez et al, 2014: 112‬ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 5‬رﻓﺘﺎر ﺟﻬﺸﻲ در‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت آب ﺷﺮب از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪2010‬ﻣﻴﻼدي را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :5‬درﺻﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﺷﺮب ﺳﺎﻟﻢ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارﻧﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن) ‪World‬‬ ‫‪(Bank, 2015‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺰاري ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﻣﺰﺑـﻮر ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺷـﺮوع ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺼـﺮف ﻛﻨﻨـﺪه آب ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ راهاﻧـﺪازي ﭘـﺮوژه ﺗﻮﺳـﻌﻪ ‪ 1 HAVA‬در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن اﺷـﺎره ﻧﻤـﻮد )‪Kwadijk & : 203‬‬

‫‪ .(Diermanse 2006‬ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 6‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻳﻊ ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻛﺸـﺖ در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن از‬ ‫زﻣﺎن آﻏﺎز ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪1- Helmand Agricultural Valley Alliance‬‬

‫__________________________________ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ‪181 ...‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :6‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻛﺸﺖ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪(World Bank, 2015‬‬

‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻓﺮآﻳﻨـﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و اﺳﺘﻘﺮار دوﻟﺖ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﻣـﺪرن‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑـﺮ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻛﺸـﺎورزي در ﻛﺸـﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮﺿﻴﺢ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 6‬ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻛﺸـﺎورزي در ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺪرن ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي را آﻏﺎز ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ‪ -‬ﺳﻨﺘﻲ داﺷـﺘﻪ و ﺑـﻪﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ و ﺧﻮدﻛﻔﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺛﺮ )ﻣﺤﺪود( ﻣﻲﮔﺬارد )‪ .(Beek et al., 2008: 2‬در اﻳﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ رواﺑﻂ ارﺑﺎب‪ -‬رﻋﻴﺘـﻲ و ﺗﻮﻟﻴـﺪات ﻣﺘﻨـﻮع و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻣﺤـﺪود‬ ‫ﻛﺸﺎورزي ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي و اﺳﺘﻘﺮار دوﻟﺖ‪-‬ﻣﻠـﺖ ﻣـﺪرن‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و اﻳﺠـﺎد ﻃﺒﻘـﺎت ﺟﺪﻳـﺪ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛـﺎر‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺪف ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ از‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﺘﻲ‪ -‬ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪرن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬دوﻟﺖﻫـﺎي ﻣـﺪرن ﻣﻌﻤـﻮﻻً از ﻃﺮﻳـﻖ اﺻـﻼﺣﺎت‬ ‫اراﺿﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﺗﺤﻮل در ﺑﺎﻓﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﺸـﺎورزي‪ ،‬ﺑـﻪ اﻧﺒﺎﺷـﺖ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻻزم ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻛﺸﺎورزي را ﺑﺮاي ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻏـﺬاي ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮد اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨـﺪ )‪ (Reeling et al, 2012: 31‬ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎً وﻗـﻮع ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻮده و ﺑﺮ ﻣﻬﺎر آب ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن اﺛﺮﮔـﺬار ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪182‬‬


‫‪ -3-2‬ﺳﻨﺎرﻳﻮﭘﺮدازي از ﺑﺮداﺷﺖ آب در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪن آن‪ ،‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻴـﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻳﻜﺴـﺎن‪،‬‬ ‫ﺳﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﺑﻪﺻﻮرت ذﻳﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎن اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮ اول‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪1‬؛ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ روﻧﺪﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ در‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺗﺪاوم ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻨﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ وﺿﻊ ﺑﺎﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي و اﻳﺠﺎد زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﻬﺎدﺳﺎزيﻫﺎي ﺿﺮوري‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﺔ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )‪ .(Varkey et al, 2015: 18‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺸﺎورزي و‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺑﺨﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮ دوم‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪2‬؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻨﻴﺘﻲ‬ ‫ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺮوج ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬در ﺧﻸ اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺻﻠﺢ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻋﻘﻴﻢ ﺑﻤﺎﻧﺪ‬ ‫)ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﺻﻠﺢ و ﻧﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ(‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﺣﺘﻤﺎل آن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي‬ ‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه ﻳﺎ رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﮔﺬارد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﺔ ﻛﺸﻮر ﻛﻨﺪ ﺷﺪه و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري روي زﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ )‪ .(Singh, 2014: 12‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎاﻣﻨﻲﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده در ﻋﻴﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد زﻳﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آب‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﺳﻄﺢ اﻳﻦ ﻛﻤﻚﻫﺎ روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺎ‬

‫‪1- Perfect state building‬‬ ‫‪2- Incomplete state building‬‬


‫‪183‬‬

‫ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻣﻴﺰان ﺗﻌﻬﺪ دول ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي و آﻳﻨﺪة اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫اوﺻﺎف اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن ﻗﺪرت ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رخ داده و ﻛﺎﻫﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺸﺎورزي و‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﺗﻘﺎرﻧﻲ را ﺷﺪت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪن دوﻟﺖﺳﺎزي ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ :1‬اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻋﻮاﻣﻞ دوﻟﺖﺳﺎزي‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ‪ ...‬را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از دوﻟﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺎرﻳﺨﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ) ‪Lister & Wilder, 2005:‬‬

‫‪ .(100‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺗﺄﺳﻴﺲ دوﻟﺖ ﺑﺎﺛﺒﺎت و ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ از ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬ ‫رﻓﺎه ﻣﻲرﺳﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ورﻃﺔ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺪرن )ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺟﻨﮓﺳﺎﻻران‪،‬‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻗﺒﻴﻠﻪﮔﺮاﻳﻲ( ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﻋﺮاق‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮدان‪،‬‬ ‫ﺳﻮﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪي ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Ibid, 101‬ﺗﺪاوم ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺪاﺧﻠﺔ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖ‪-‬‬ ‫ﺳﺎزي دﭼﺎر رﻛﻮد ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻣﻲﺷﻮد )ﻧﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺗﻀﻌﻴﻒ(‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻔﻲ‪ ،‬روﻧﺪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻧﻴﺰ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺪاﺧﻼت ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻖ‬ ‫دوﻟﺖﺳﺎزي‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن ﻗﺪرت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻗﺒﺎل ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺧﺎرﺟﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺸﺎورزي و ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ رﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ )ﭼﻮن درﻫﺮ ﺻﻮرت ﺣﺪاﻗﻠﻲ از ﺧﺪﻣﺎت‬ ‫آﻣﻮزﺷﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد(‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ و ﻣﻴﺰان ﺑﻮدﺟﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫‪1- Suspended state building‬‬

‫‪184‬‬


‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺘﺄﺛﺮ از روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ آب در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ اﺷﺎره‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻛﻤﻲ ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ اﻓﻖ ﺳﺎل ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫از ﻣﺪل ﺷﺒﻴﻪﺳﺎز اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ)‪ (Shahbazbegian, 2016: 200‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﺳﻪ وﺿﻌﻴﺖ از رﻓﺘﺎر ﻫﺪفﺟﻮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﺳﻨﺘﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻖ‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدي )ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ (1‬و وارد ﻧﻤﻮدن ﺳﺮيﻫﺎي‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻣﺪل ﺷﺒﻴﻪﺳﺎزي ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺟﺮاي ﻣﺪل‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدي در ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ 7‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﺷﻤﺎره ‪ :7‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻣﺪل ﺷﺒﻴﻪﺳﺎز از ﻣﻬﺎر آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ اﻓﻖ ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﻜﺴـﺎن‬ ‫ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪن ﭘـﺮوژه دوﻟـﺖﺳـﺎزي در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ روﻧﺪ ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻧﺤﻮه ﺗﻌﺎﻣـﻞ اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﻛﺸـﻮر‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺧﺼﻮص اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﺎزاد ﺗﻮﻟﻴﺪي در ﻗﺴﻤﺖ اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﻫﻤﺎن آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه‪ ،‬ﺑﺮ آورد رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑـﻮده و ﻣﺘـﺄﺛﺮ‬


‫‪185‬‬

‫از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ دوﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮ روي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻳﺎ ﺗﻀﻌﻴﻒ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻦ آب ﻣﺎزاد ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮض ﻣﺜﺎل در ﺻﻮرت ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي‪ ،‬از ﻳﻚﺳﻮ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻣـﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻻزم را ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ آب داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧـﻮد ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﺑﺮداﺷـﺖ آب در‬ ‫ﺑﺎﻻدﺳﺖ و ﻛﺎﻫﺶ آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻳـﻚ‬ ‫دوﻟﺖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي در آن ﻛﺸﻮر ﻛﻪ داراي ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺑﺮﻗـﺮاري ﻳـﻚ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻳﺮان ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻫﻤﻜﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در دو دﻫﻪ ‪1960‬‬ ‫و ‪ 1970‬ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻳﻚ اﺳـﺘﻘﻼل ﻧﺴـﺒﻲ‪ ،‬ﺑـﻪﻟﺤـﺎظ ﺧـﻸ ﺣﻀـﻮر ﺑـﺎزﻳﮕﺮان ﺳـﻮم‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده )‪ (Mojtahedzade, 2007‬و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ روﻧـﺪدوﻟﺖ‪-‬‬ ‫ﺳﺎزي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اواﻳﻞ دو دﻫﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﺣﺎﻛﻲ از رواﺑﻂ ﺧـﻮب دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴـﻚ دو ﻛﺸـﻮر اﻳـﺮان و‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ ،1960‬ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي در ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻛﺴـﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻫﻤﻜﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ آن دو ﻛﺸﻮر ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻮد )‪ .(Ibid‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪1970‬‬ ‫ﺑﻪﺗﻼش ﻣﻮﺳﻲ ﺷﻔﻴﻖ ﺻﺪر اﻋﻈﻢ وﻗﺖ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻤﻜﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴـﻚ ﺑـﺎ اﻳـﺮان‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻗﺮار داد ‪ 1351‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ ﺷﺪ‪ .‬روي ﻫﻢاﻧﺪازي ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺰﺑـﻮر و ﻧﻤـﻮدار‬ ‫ﺷــﻤﺎره ‪ 1‬ﺣــﺎﻛﻲ از آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ در ﺳــﺎلﻫــﺎي ‪ 1971 ،1968 ،1966 ،1964 ،1963‬و ‪1974‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻃﻲ دو دﻫﻪ ﻣﺰﺑﻮر ﻋﻠﻲرﻏـﻢ ﻛـﺎﻫﺶ آورد ﻫﻴـﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﻛﺸـﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬آورد‬ ‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در ﺻﻮرت ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻓﺮآﻳﻨـﺪ دوﻟـﺖﺳـﺎزي‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻓﻌﺎلﺳﺎزي ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮاي ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻦ آب ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪﺳﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺻﻮرت ﻧﺎﻗﺺ ﻣﺎﻧﺪن روﻧـﺪ دوﻟـﺖﺳـﺎزي‪ ،‬از ﻳـﻚﺳـﻮ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮداﺷﺖ آب در آن ﻛﺸﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ وﻟﻲ از ﺳـﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎاﻣﻨﻲ و ﻋﺪم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ آن ﻛﺸـﻮر‬

‫‪186‬‬


‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺤﺮاف ﻛﺎﻣﻞ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﺧﺎك ﺧﻮد را از ﻧﻘﻄﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻨـﺪ ﻛﻤـﺎل‬ ‫ﺧﺎن ﺑﻪﺳﻤﺖ ﺗﺎﻻب آب ﺷﻮر ﮔﻮدزره و ﻧﺎﺑﻮدي ﺗﻤﺎﻣﻲ آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه را دارد‪ ،‬ﻟﺬا در ﺻـﻮرت‬ ‫ﻋﺪم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺎﺑﻮدي آب ﻗﺎﺑـﻞ ﻣـﺬاﻛﺮه در ﺧـﺎك آن ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻣﺘﻴﺎزﮔﻴﺮي از اﻳﺮان اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ورودي از رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻘﺶ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎرج از ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺒﺒﻴﻦ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﺳﺎل‪ 2001‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﺑﻪﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺳﻮم ﺑﺎ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺮوع ﭘﺮوژه‬ ‫دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﻓﺮض ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬ﺳﻪ‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻜﻤﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ و ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪن روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺶ آن در ﺑﺮداﺷﺖ آب‬ ‫در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺘﺨﺮاج و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﺎﺑﻪ اﻳﺮان در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺮﻣﺎل ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ ﻓﺮآﻳﻨﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي روﻧﺪ ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫آب را در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪﺗﺒﻊ اﻓﺰاﻳﺶ آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه را ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻜﻤﻴﻞ روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه را ﻛﺎﻫﺶ داده و ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧﺪن آن ﺣﺎﻟﺘﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ را اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ در اواﻳﻞ دو دﻫﻪ ‪ 1960‬و ‪ 1970‬ﻣﻴﻼدي‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان دو ﻧﻘﻄﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻳﻚ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ‬ ‫از ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﻫﻤﻜﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ دو ﻛﺸﻮر و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﻳﺶ آورد ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻦ آب ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪﺳﻤﺖ اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ آب‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه ﺑﻪﺷﺪت ﺑﻪ ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ دو ﻛﺸﻮر ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ و ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ آورد ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در‬


‫‪187‬‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﻤﻜﺎري دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ دو ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ روﻧﺪ دوﻟﺖﺳﺎزي در ﻛﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰي و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺸﻮر‬ ‫اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎري ﺷﺪن آب ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺬاﻛﺮه و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﻳﺶ آورد ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮ آورد رودﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﺳﻴﺴﺘﺎن از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻴﺶرو در ﻛﻨﺎر اراﺋﻪ‬ ‫راﻫﻜﺎرﻫﺎي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﻲ را ﺑﻪ آورد ﻣﺰﺑﻮردر دﺷﺖ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻗﺪرداﻧﻲ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﺎﻓﻆﻧﻴﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﮔﺮوه ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻌﻨﻮي در ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻤﺎل ﺗﺸـﻜﺮ‬ ‫و ﻗﺪرداﻧﻲ را دارﻧﺪ‪.‬‬

_______________________ 1395 ‫ ﭘﺎﻳﻴﺰ‬،‫ ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‬

188

References 1. Absaran consulting engineering (2009), Studies of Sistan Plain Reload system resources and water use, Ministry of energy, Tehran [In Persian]. 2. Ahlers, R., Brandimarte, L., Kleemans, I. and Sadat, S.H (2014), Ambitious Development on Fragile Foundations: Criticalities of Current Large Dam Construction in Afghanistan, Geoforum, 54, 49-58. 3. Aras, B. and Toktas, S (2008), Afghanistan's Security: Political Process, StateBuilding and Narcotics, Middle East Policy 15 (2), 39-52. 4. Badiei M, Saeid R, Saeid G (2011), Morphology Role in Political Relations Between Iran and Afghanistan's Helmand Border Rivers, Journal of Human Geography [In Persian]. 5. Beek, E., Bozorgy, B., Vekerdy, Z. and Meijer, K (2008), Limits to Agricultural Growth in the Sistan Closed Inland Delta, Iran. Irrigation and Drainage Systems 22(2), 131-143. 6. Bleuer, C (2012), State-building, Migration and Economic Development on the Frontiers of Northern Afghanistan and Southern Tajikistan, Journal of Eurasian Studies 3(1), 69-79. 7. Coyne, C. and Pellillo, A (2012), The Art of Seeing Like a State: State Building in Afghanistan, the DR Congo, and beyond, The Review of Austrian Economics 25(1), 35-52. 8. Dehgan, A., Palmer-Moloney, L. J., & Mirzaee, M (2014), Water Security and Scarcity: Potential Destabilization in Western Afghanistan and Iranian Sistan and Baluchestan due to Transboundary Water Conflicts, Water and Post-Conflict Peacebuilding, 305. 9. Dolatyar, M., and Gray. T (2000), Water Politics in the Middle East: A Context for Conflict or Cooperation?, Palgrave Macmillan Publisher, London. 10. Hafeznia M.R., Mojtahedzadeh P., Alizadeh, J (2006), Helmand Hydropolitics and Its Effects on Iran-Afghanistan Political Relations, Landuse Planinng, 10(10383)[In Persian]. 11. Harnisch, S (2011), Zehn Jahre Deutschland in Afghanistan. Brummer, K. and Fröhlich, S. (eds), pp. 223-251, VS Verlag für Sozialwissenschaften. 12. Kwadijk, J. and Diermanse, F (2006), Integrated Water Resources Management for the Sistan Closed Inland Delta, Iran: Forecasting the flow from Afghanistan, Water Research Institute hydraulics, WL Delft. 13. Lister, S. and Wilder, A (2005), Strengthening Subnational Administration in Afghanistan: Technical Reform or State-Building? Public Administration and Development, 25(1), 39-48. 14. Mirumachi, N., and Allan, J.A (2007), Revisiting Transboundary Water Governance: Power, Conflict, Cooperation and the Political Economy, International

189

... ‫__________________________________ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ آب‬

Conference on Adaptive and Integrated Water Management, 12-15 November 2007, France. 15. Mojtahedzadeh, P., (2007), Small Players in Big Game, Shirzadeh Press, Tehran [In Persian]. 16. Najafi, M (2010), Hamoon Environmental Challenges. Journal of the Environmental Protection Agency, No.45, 43-51 [In Persian]. 17. Reeling, C.J., Lee, J., Mitchell, P., Halimi, G.H. and Carver, A (2012), Policy Options to Enhance Agricultural Irrigation in Afghanistan: A Canal Systems Approach, Agricultural Systems, No.109, 90-100. DOI: 7.980/AS.2012.0. 18. Shahbazbegian M.R (2016), System Analysis of Hydropolitical Drivers Governing International Riparian States Hydropolitics with emphasis on Iran Eastern International Watersheds, PhD thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran [In Persian]. 19. Shahbazbegian M.R., Turton A., Mousavi Shafaiee, S.M (2016), Hydropolitical Self Organization Theory: System Dynamics to Analysis Hydropolitics of Helmand Transboundary River Between Iran and Afghanistan, Water Policy, Uncorrected Prove. 20. Shahriar Pervez, M., Budde, M. and Rowland, J (2014), Mapping Irrigated Areas in Afghanistan Over the Past Decade Using MODIS NDVI, Remote Sensing of Environment, No. 149, 155-165. 21. Shroder, J.F (2014), Natural Resources in Afghanistan, Shroder, J.F. (ed), Elsevier, Oxford. 22. Singh, P (2014), Aspiration and Ambivalence: Strategies and Realities of Counterinsurgency and State-building in Afghanistan by AU - Vanda FelbabBrown, Washington, DC: PB - Brookings. 23. Varkey, S., Higgins-Steele, A., Mashal, T., Hamid, B.A. and Bhutta, Z.A (2015), Afghanistan in transition: call for investment in nutrition. The Lancet Global Health 3(1). 24. Verkoren, W. and Kamphuis, B (2013), State Building in a Rentier State: How Development Policies Fail to Promote Democracy in Afghanistan, Development and Change, 44(3), 501-526. 25. Wardak, A (2004), Building a Post-War justice System in Afghanistan, Crime, Law and Social Change, 41(4), 319-341. 26. Williams-SetherPrepared, T (2008), Streamflow Characteristics of Streams in the Helmand Basin, Afghanistan, USGS, U.S, Geological Survey, Reston, Virginia. 27. Wolf, A (2005), Hydropolitical Vulnerability and Resilience Along International Waters, USA United Nations Environmental Programs. 28. World Bank (2015), Statistical Data Panel, Afghanistan national statistical data. 29.Zeitoun, M (2013), Global Environmental Justice and International Transboundary Waters: an Initial Exploration, The Geographical Journal.

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ :‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ آب در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻃﺒﻖ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﺴﺘﺨﺮج‬ ‫ﺳﺮي زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺎ اﻓﻖ ‪ 2050‬ﻣﻴﻼدي‬

‫ﺣﺪ ﺑﺎﻻ‬ ‫‪ 84‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫داﺧﻠﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2050‬م(‬ ‫‪) % 0/6‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﻬﻢ ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ آب در‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2050‬م‬ ‫‪) 11/32‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل‬ ‫‪ 2050‬م(‬ ‫‪) 17/2‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻴﺰان‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺧﺎرﺟﻲ در‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2050‬م(‬

‫ﺣﺪ ﻧﺮﻣﺎل‬ ‫اداﻣﻪ روﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ از‬ ‫ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺗﺎ ‪ 2014‬م‬

‫ﺣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫‪) 2/35‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ در ﺳﺎل‬ ‫‪2000‬م)‪ ((WorldBank, 2015‬ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﺷﺮوع ﭘﺮوژه دوﻟﺖﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﻧﺎم ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ‬ ‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ‬

‫اداﻣﻪ روﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ از‬

‫‪) % 0/0045‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ در‬

‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ‬

‫ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺗﺎ ‪ 2014‬م‬

‫ﺳﺎل‪ 2000‬م )‪((WorldBank, 2015‬‬

‫آب از ﻛﻞ ﺑﻮدﺟﻪ‬


‫‪)0/03‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ در ﺳﺎل‬

‫ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ‬

‫ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺗﺎ ‪ 2014‬م‬

‫‪ 2000‬م )‪((WorldBank, 2015‬‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬


‫‪) 0/13‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪارﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻲ در‬

‫ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺗﺎ ‪ 2014‬م‬

‫ﺳﺎل‪2000‬م )‪((WorldBank, 2015‬‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬