1 Waarover gaat natuuronderwijs? 23. 1.1 Natuuronderwijs op school 24. 1.2
Waarom Natuur & Techniek? 28. 1.3 De centrale doelstelling van
natuuronderwijs ...
1
Inhoud
Inleiding 15
Deel A Achtergronden 1 Waarover gaat natuuronderwijs? 23
1.1 Natuuronderwijs op school 24 1.2 Waarom Natuur & Techniek? 28 1.3 De centrale doelstelling van natuuronderwijs 29
2 Doen en denken 31 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
Hoe leren kinderen de wereld begrijpen? 31 Ontdekken van regelmaat en samenhang 31 Denkbeelden en denkschema’s 32 Leren door doen 35 ‘Heen en weer’-denken tussen idee en werkelijkheid 37 Didactiek van Natuur & Techniek 39
Waarnemen bij natuuronderwijs 41 Waarnemen, hoe gaat dat? 41 Ontwikkeling van het waarnemen 43 Het waarnemen en herkennen van kenmerken 45 Vergelijken en ordenen, identificeren en classificeren 47 Waarnemen stimuleren 51 Nauwkeurig vergelijken; waarnemen met hulpmiddelen 51
4 Een kijkje in de klas 55 5 Onderwijsleerstijlen bij natuuronderwijs 61 5.1 5.2 5.3 5.4
Hoe moet je kiezen uit al die verschillende benaderingen? 61 Drie stijlen voor onderwijs in natuurwetenschappen 62 Open en gesloten vormen van leren bij natuuronderwijs 67 Op weg naar ontdekkend en onderzoekend natuuronderwijs 69
Onderzoek bij natuuronderwijs 72 Wanneer ontstaat onderzoekend gedrag? 74 Onderzoekshouding van leerlingen en leerkracht 75 Van vrije exploratie tot gericht onderzoek 76 Ontwikkeling in probleemoplossend handelen 79 De schoolpraktijk; begeleiding en leeropbrengst 81
7 Jonge kinderen en natuuronderwijs 83 7.1 7.2 7.3
Natuuronderwijs en kleuters 84 De praktijk afstemmen op kleuters 88 Visies op onderwijs aan kleuters 90
8 Natuurbeleving 95 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6
Hoe beleven volwassen mensen de natuur? 96 Hoe beleven kinderen de natuur? 98 De waarde van beleving bij natuur en techniek 100 Stimuleren van beleving bij natuur (en techniek) 102 Natuuronderwijs en expressie 105 Natuurbeleving en verhalen 107
Deel B Praktische didactiek in de klas 9 Stap voor stap: structuur in de les 113 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5
Natuuronderwijs in vijf stappen 114 Voorbeelden van het 5-stappenplan 118 Het onderzoek nader bekeken 121 Methodelessen, taalontwikkeling en de vijf stappen 123 Andere didactische modellen 125
Resultaten vastleggen: met welk doel? 172 Van opdracht tot verslag 174 Speelse en/of gestructureerde activiteiten? 174 Een schriftelijk verslag: leerzame activiteit of noodzakelijk kwaad? 175 Opbouw en ordening in een schriftelijk verslag 180 Vertel het elkaar: de rapportage 183 Tips bij het ontwerpen van een onderzoekswerkblad 184
Bedoelingen van vragen 189 Waarderingsvragen 190 Denkvragen in soorten 191 Operationele vragen 194 Waaromvragen van kinderen operationeel maken 206 Vragen bij zelfstandig onderzoek 208 Opzoek- en navraagvragen 210 Hoe help je kinderen zelf onderzoeksvragen te stellen? 210
13 Denkbeelden over de werkelijkheid 213 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6
Het ontstaan van concepten 213 (Sociaal) constructivisme 215 Misconcepten 215 Concepten openen 219 Voortschrijdend inzicht 223 Begrippenschema’s 225
14 Natuur & Techniek en taal: een symbiose 229 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6
Gesprekken bij waarnemen en benoemen bij Natuur & Techniek 232 Denken over Natuur & Techniek in en door taal 237 Interactie: brandstof en smeerolie voor leren 240 Gespreksvormen bij Natuur & Techniek 242 Andere talige activiteiten bij Natuur & Techniek 247 De kracht van de combinatie Natuur & Techniek en taal 250
15 Techniek en de basisschool 251 15.1 15.2 15.3
Typering van techniek 252 Waarom techniek in het basisonderwijs? 254 De houding van kinderen en (aanstaande) leerkrachten ten opzichte van techniek 256
15.4 Hoe vormen kinderen zich een beeld van techniek? 257 15.5 Welke techniek past bij kinderen? 259 15.6 Welke aanpak voor techniek past bij kinderen? 260 15.7 Techniek onderzoeken – techniek ontwerpen en maken 262 15.8 Planmatig techniekonderwijs 266 15.9 Techniek in de school… of daarbuiten 268 15.10 Alles op een rijtje: techniek inpassen in het basisonderwijs 270
16 Probleemoplossend werken bij techniek 273 16.1 16.2 16.3 16.4
Techniek ontwerpen en maken 274 Probleemstellingen kiezen of formuleren 279 Van probleemstelling via ontwerp tot product 281 Handreikingen voor de begeleiding van het technisch proces 282
17 Bronnen voor natuuronderwijs: over ‘echt’ materiaal en ICT 291 17.1 17.2 17.3
Overwegingen bij de keuze van concreet materiaal 291 Aanvullende bronnen voor natuuronderwijs: boeken, tijdschriften en websites 297 Natuuronderwijs en ICT 301
Deel C Natuuronderwijs in breder verband 18 Scholen voor duurzame ontwikkeling of NME 307 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5
NME en scholen voor duurzame ontwikkeling: waar gaat het om? 309 Achtergronden bij de aandacht voor duurzame ontwikkeling 312 Opvattingen over leren voor duurzame ontwikkeling 318 Doelen voor leren voor duurzame ontwikkeling 321 En nu de basisschoolpraktijk: op weg naar een leerlijn 325
Samenhang bevorderen 333 Ervaring van kinderen gebruiken 334 Thematisch onderwijs 335 Thematisch en cursorisch onderwijs 339 Webschema’s als hulpmiddel bij de planning 340 Een pendelschema als extra hulpmiddel 344 De verhaallijnbenadering 345
20 Vaardigheden en attitudes bij natuuronderwijs 349 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6 20.7
Onderzoeksvaardigheden en operationele vragen 349 Formulering van vragen en opdrachten 352 Kwantitatief onderzoek 352 Vaardigheden bij ontdekkend leren 354 Sociale vaardigheden 358 Begeleiding bij het ontwikkelen van vaardigheden 358 De onderzoekshouding ontwikkelen 367
Functies van toetsen 369 Toetsmethoden 370 Continue toetsing 376 Het verzamelen van observatiegegevens 378 Gebruik van de toetsresultaten voor adaptief natuuronderwijs 383 Gestandaardiseerde tests 386 Evaluatie 390
22 De planning van natuuronderwijs 391 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5
Natuuronderwijs in het schoolplan 391 Wat het schoolplandeel voor natuuronderwijs verder vermeldt 400 Het leerprogramma 402 De school- en klassenorganisatie 403 Ondersteuningsaanbod 404
23 Methoden voor natuuronderwijs 407 23.1 23.2 23.3 23.4
Een stukje historie 407 Wat hebben methoden te bieden? 409 Het kiezen van een natuuronderwijsmethode 412 Het gebruik van een natuuronderwijsmethode in de praktijk 414
Standaardinventaris 417 Overige voorzieningen 421 Opslag en toegankelijkheid van de materialen 422 Het opbergsysteem 423 Ordening van de spullen 424 Bewegwijzering 425
24.7 Uitleen van materialen 426 24.8 Spullen in de klas 428
25 De klas uit! Naar de school- en struintuin 429 25.1 25.2 25.3 25.4 25.5 25.6
De algemene tuin 430 De kinderwerktuintjes 433 Voorbereiding op het tuinseizoen en plantenkeuze 436 Educatieve mogelijkheden van de schooltuin en de Boerderijschool 438 Natuurlijke buitenruimten 440 Ondersteuning van derden 441
